Πως λειτουργούσε ο παλιός νερόμυλος
Λέγοντας νερόμυλος πάει ο νους μας στο Μουσείο Υδροκίνησης της Δημητσάνας όμως στην Ελλάδα υπήρχαν χιλιάδες νερόμυλοι που λειτουργούσαν ως και το 19ο αιώνα. Δε λειτουργούσαν όλοι με άφθονη ροή νερού, πολλοί ήταν φτιαγμένοι για να λειτουργούν αποδοτικά με λιγοστά νερά, η κατασκευή τους διέφερε και έναν τέτοιο θα αναλύσω σε αυτό το άρθρο.
Αυτό το είδος νερόμυλου σχεδιάστηκε ώστε να πέφτει το νερό από μεγαλύτερο ύψος για να αποκτήσει ταχύτητα και να κινήσει τις μυλόπετρες. Κατ'αυτό τον τρόπο κατέστη δυνατό να εκμεταλλευθούν μικρές πηγές και ρέματα. Μην ξεχνάτε ότι οι μύλοι ήταν η βιομηχανία της εποχής και οι μεγαλύτεροι ιδιοκτήτες ήταν το κράτος και τα μοναστήρια. Το συγκεκριμένο είδος τελειοποιήθηκε το 10ο αιώνα.
Επισκέφτηκα τον παλιό νερόμυλο στο χωριό Ηλιόκαστρο, ή όπως το έλεγαν παλιά Καρακάσι, της Ερμιονίδας. Παρά τα χρόνια και την εγκατάλειψη διατηρείται σε εξαιρετική κατάσταση και μπορείς ακόμα και σήμερα να καταλάβεις τον τρόπο λειτουργίας του. Είναι τόσο καλά διατηρημένος που με λίγες επισκευές θα μπορούσε να λειτουργήσει και σήμερα, πρέπει να λειτουργούσε ως το 1910.
Το νερό όπως έρχεται από την πλαγιά πέφτει πρώτα σε μία δεξαμενή, το νεροκράτη, ώστε να κατακαθίσουν εκεί χώμα και πετραδάκια. Από το νεροκράτη το νερό μπαίνει στο κτιστό αυλάκι το οποίο είναι ιδιαίτερα εντυπωσιακό, αυτό ωθεί το νερό να πέσει από μεγάλο ύψος.
Το κτιστό αυλάκι. Μεσα στο αυλάκι βλέπετε τους σύρτες και τις οπές με τις οποίες ο μυλωνάς ρύθμιζε τη ροή
Το αυλάκι καταλήγει στην κρέμαση όπου εκεί συνεχίζει κλειστό και σχεδόν κάθετα για να μπεί μέσα στο μυλόσπιτο όπου κινούσε την φτερωτή η οποία ήταν τοποθετημένη οριζόντια και με τη σειρά της με έναν άξονα κινούσε τις μυλόπετρες.
Η κρέμαση από όπου έπεφτε το νερό προς το μυλόσπιτο. Το ύψος της είναι 5 μέτρα
Το νερό έβγαινε από το μυλόσπιτο μέσω αυλακιού με καμάρα.
Αυτή είναι η απλή εξήγηση για το πως λειτουργούσε ο νερόμυλος. Για τη λειτουργία του ήταν απαραίτητο οι μυλόπετρες να έχουν σταθερές στροφές κάτι που συνεπάγεται σταθερή ροή νερού. Αυτό ρυθμιζόταν από ένα σύστημα με σύρτες και οπές που βρίσκονταν μέσα στο αυλάκι. Για το άλεσμα του σιταριού η μυλόπετρα χρειαζόταν κανονικές στροφές, για το κριθάρι περισσότερες γιατί ήταν πιό σκληρό ενώ για το λαθούρι που ήταν πολύ σκληρό χρειάζονταν τόσες πολλές που τρανταζόταν το μυλόσπιτο.
Όταν η παροχή ήταν μεγαλύτερη από όσο χρειαζόταν το πλεονάζων νερό κατέληγε σε υπερχειλιστή και έβγαινε από το σύστημα. Ο μυλωνάς ρύθμιζε και την κλίση των πτερυγίων της φτερωτής μία-μία για περισσότερες ή λιγότερες στροφές. Ακόμα και αν η ροή του νερού ήταν λιγοστή ο μυλωνάς μπορούσε να γεμίσει το νεροκράτη ώστε να λειτουργήσει για λίγη ώρα το μύλο και μετά ξανά.
Κοιτώντας από το κτιστό αυλάκι προς το μυλόσπιτο. Ίσα που φαίνεται το μεταλλικό πλέγμα που κράταγε τις πέτρες
Η κρέμαση και το μυλόσπιτο